Kolesterol belirtileri nelerdir sorusunun cevabını bilip önlem almak oldukça önemli çünkü son araştırmalar yüksek kolesterolün damarların tıkanması, kalp krizi, inme, böbrek yetmezliği, kangren ve ani ölümler ile ilişkili olduğunu gösteriyor.
Bu yazıda ilgili belirtilerin neler olduğunu açıkladıktan sonra, HDL nasıl artırılır ve LDL kolesterol nasıl düşürülür, bitkisel çözüm var mı, ne yenmeli, diyetisyenler ve Canan Karatay bu konuda ne düşünüyor, erkekler ve kadınlar için öneriler nelerdir sorularını yanıtlıyoruz.
Hücre zarının yapısına katılması, D vitamini ve hormon üretiminde önemli rol oynaması nedeniyle aslında vücut için gerekli olan kolesterol ile ilgili tartışmalar hala güncelliğini koruyor.
Canan Karatay, katıldığı bir etkinlikte kolesterolü yüksek olan kadınların daha uzun yaşadığını söyleyerek tartışamaya yeni bir boyut getirdi. Peki durum gerçekten böyle mi, beslenme ve sağlık alanında yapılan bilimsel araştırmalara göre ne yapmak lazım?
Kolesterol Belirtileri Nelerdir?
Kolesterolün belirtilerine geçmeden önce kolesterol nedir, kaç tür kolesterol var, hangi kolesterol türleri zararlı, hangileri faydalı, LDL ve HDL ne demek gibi soruları cevaplayalım.
Bazı durumlarda ailesel olabilir ve beslenmeye ne kadar dikkat edilirse edilsin karaciğer tarafından ihtiyaçtan daha fazla miktarda kolesterol üretir.
Kendinizin alacağı önlemler faydalı olmayabilir. Kendi kendinize teşhis koymak yerine hemen bir hekimle görüşmeniz ya da en yakın sağlık kuruluşuna başvurmanız en doğru olan yoldur.
Kolesterol Nedir?
Sağlıklı hücrelerin yapımı ve yaşaması için gereli olan kolesterol, vücudun yağ yapısında doğal olarak bulunan bir bileşendir. Kan plazmasında taşınan bu bileşen sindirim sisteminde ve endokrin sistem üzerinde görevlere sahiptir.
Hayvan hücrelerinin zarlarında da bulunduğu için vücudun onlara ihtiyacı vardır. Kolesterol ihtiyacı özellikle hayvansal besinlerle dışarıdan alınır ve aynı zamanda karaciğer hücrelerinde üretilir.
Böbrek üstü bezleri, üreme organları ve ince bağırsak dokularında da oluşturulabilir. Genellikle iki tipte incelenir. Bunlar HDL ve LDL olarak bilinmektedir. Peki bunlar ne demek ve kandaki değerleri ne olmalıdır açıklayalım.
HDL Ne Demek?
İngilizcedeki “high-density lipoproteins” teriminin baş harflerinden oluşur. Yüksek yoğunluklu kolesterol ya da lipoprotein olarak çevrilebilir. Lipit (yağ) ve proteinin bir kombinasyonudur.
İyi kolesterol olarak bilinen HDL, vücudun diğer bölgelerindeki ve damar çeperlerinde bulunan kolesterolü karaciğere taşır. Böylece damar sertliğini engellemeye yardımcı olur. Bunun için HDL artışı faydalıdır. Başka bir ifade ile düşük olması istenen bir durum değildir.
- HDL düzeyleri 40 mg/dl altında kötü, 50-60 mg/dl arasında iyi ve 60 mg/dl üzeri değerlerde çok iyi olarak değerlendirilmektedir.
- Uzun ömürlü insanlarda HDL kolesterol yüksek bulunmuştur. Canan Karatay’ın bahsettiği lipoprotein HDL’dir.
- Düşük düzeyde olması genellikle kalıtsaldır.
LDL Ne Demek?
Açılımı low-density lipoproteins şeklindedir. Düşük yoğunluklu lipoprotein anlamına gelen LDL kötü kolesterol olarak bilinir.
Atardamarların duvarında birikerek tıkanmalara ve damar sertliğine neden olur. O nedenle yükselen LDL düzeyinin normal düzeye düşürülmesi gerekir.
- Kalp krizi ve inme riskini artıran LDL değerlerinin yüksek olmasıdır.
- LDL düzeyleri, 100 mg/dl altında iyi, 100-160 mg/dl arasında az yüksek, 160-190 arasında yüksek, 190 üzerinde ise çok yüksek olarak değerlendirilir.
Total Kolesterol Nedir?
Kan tahlili yaptırdığınızda toplam kolesterol değeri, muhtemelen HDL ve LDL değerlerinin toplamından fazla olacaktır. Çünkü bunlar dışında şilomikronlar (en büyük hacimli lipoproteinler), VLDL (çok düşük yoğunluklu lipoproteinler) ve lipitler olmak üzere farklı çeşitleri de vardır.
- Total kolesterol düzeyi, 200 mg/dl altında normal, 240’a kadar az yüksek ve 240 üzerinde ise yüksek olarak kabul edilmektedir.
Kolesterol Yüksekliği Nasıl Oluşur?
Vücut için hayati önemi olan kolesterolün beslenme ile aşırı miktarda tüketilmesi ya da kalıtsal etkilerle kandaki seviyesinin yükselmesi hücrelere zarar verebilir.
Erkeklerde daha sık görülen kolesterol yüksekliği tıp dilinde hiperkolesterolemi olarak adlandırılır. Yaş ilerledikçe görülme riski de artar.
Kolesterol yüksekliği tanısı konulabilmesi için total kolesterol, HDL, LDL ve trigliserid düzeylerinin alanında uzman bir hekim tarafından değerlendirilmesi gerekir.
- Total kolesterol 240’ı, LDL 190’ı ve trigliserid 200’ü geçmişse ve HDL değeri de 40 altında ise risk faktörleri artmış demektir.
Doktor, genellikle tahlilden 12 saat öncesine kadar su hariç hiç bir şey, 24 saat öncesine kadar da alkol kullanmamanız gerektiği uyarısında bulunur.
Uyulması gereken bu kurallar değerlerin gerçeğe daha yakın olarak çıkmasında önemlidir. Peki tahlil yaptırmadan önce kolesterolün yüksek olup olmadığını nasıl anlayabiliriz yani kolesterol belirtilerinin neler olduğunu maddeler halinde açıklayalım.
Yüksek Kolesterolün Belirtileri
Literatürde kolesterol yüksekliğinin 18’e yakın belirtisi sayılmaktadır. Yüksek kolesterolün belirtileri; göz çevresinde meydana gelen sarı renkli lezyonlar ve minik yağ bezeleri, baş ağrısı, yorgunluk, halsizlik, göğüs ağrısı, nefes darlığı, yaraların geç iyileşmesi, baş dönmesi, vücudun bazı bölgelerinde özellikle ayaklarda morarmalar, ağrı ve uyuşmalar, cilt solgunluğu ve isteksizlik olarak sıralanabilir. Ayrıca göz çevresinde yağlar toplanma yaparak şişliklere neden olabilir.
- Genetik ya da ailesel kolesterol yüksekliğinde ise tendonlarda yağlar birikir ve şişliklere neden olur.
- Göz çevrelerinde beyaz halkalar oluşabilir.
Yukarıda sayılan yaygın belirtilerin bir ya da birden fazlasını fark etmeniz durumunda mutlaka bir dahiliye uzmanına görünmeniz gerekir. Çünkü farkına vardığınız bu işaretler başka bir hastalığın da habercisi de olabilir. Yani teşhisi ancak bir doktor koyabilir.
Yüksek Kolesterol Nasıl Düşürülür?
Damarlarda tıkanmaya ve sertliğe neden olan LDL yani kötü kolesteroldür. O halde kolesterol nasıl düşürülür sorusu LDL düzeyi nasıl azaltılır sorusu ile eş değerdir.
LDL yüksekliği ilaç tedavisi, düzenli egzersiz ve bazı beslenme önerileri ile düşürülebilir. Ancak kalıtsal durumlarda doktorun önereceği ilaçlar hiç aksatılmadan hemen önerilen şekilde kullanılmalıdır. Aksi takdirde egzersiz ve beslenme yapılsa bile hiç bir olumlu değişim sağlanamaz.
- Ailesel yükseklik için kullanıldığı ilaç tedavisi ve diyet birlikte uygulanmaktadır.
- Statinler olarak adlandırılan kolesterol düşürücü ilaçlar, kötü kolesterol üretimini baskılar. Ancak kas ağrısı ve libido düşüklüğü gibi yan etkilere yol açabilir.
- Tedavide aynı zamanda bağırsaklarda lipoprotein emilimini azaltan ilaçlar da kullanılabilir.
Bu yazıda bahsedilen kolesterol düşürücü teknikler ailesel nedenlere bağlı olarak ortaya çıkan durumlar için ilaç kullanımına ek olarak uygulandığında oldukça etkili sonuçlar alınmasını sağlar.
LDL Düzeyi Nasıl Düşürülür?
LDL düzeyi kolesterol düşürücü ilaç tedavi planına ek olarak diyet ile azaltılabilir. Diyette alınan besinlerin kalori toplamı, günlük kalori hesaplama programı ile hesaplanan kalori değerlerini geçmemelidir.
Çoğunluk hayvansal proteinlerin alımının azaltılması gerektiğini ileri sürse de karbonhidrat ve şeker içeren besinlerin alımının azaltılması çok daha etkili sonuçlar vermektedir.
2015 yılında Norveç’te Rita Nilsen ve arkadaşları tarafından yapılan “Peynir tüketiminin kolesterol ve metabolik sendrom üzerine etkileri” başlıklı bir araştırmaya göre 8 hafta boyunca bol peynirli beslenen kişilerde kolesterol düzeylerinin artmadığı aksine düştüğü gözlenmiştir.
Literatürde, bulunan bu ilginç sonucu destekleyen başka araştırmalar da yapılmıştır. Bu bağlamda LDL kolesterolü düşürmek için alınması gereken önlemler aşağıda özetlenmiştir.
- Kolesterolü düşürmek için doymuş ve doymamış yağlar dengeli tüketilmelidir.
- Yemekler zeytinyağı ile yapılmalıdır.
- Trans yağ içeren paketli yiyecekler, kızartmalar, cips ve margarin kesinlikle tüketilmemelidir.
- Tekli doymamış yağlardan fındık, badem ve zeytinyağı faydalıdır.Diyabete ve kolesterolü düşürür. Ancak günlük alınması gereken değerleri geçmemelidir.
- Çoklu doymamış yağlardan omega 3 balık yağı ve Brezilya fıstığı az miktarda tüketilebilir. Ancak mısırözü yağı ve ay çiçek yağı çabuk bozulup trans yağa döndükleri için tercih edilmemelidir.
- Kolesterolü düşürmek için yapılması gerekenlerden biri de sigaranın bırakılmasıdır.
HDL (İyi Kolesterol) Nasıl Artırılır?
Sadece LDL’yi azaltmak yetmez aynı zamanda HDL’yi artırmak gerekir. Çünkü HDL, LDL’nin damarları tıkayıcı etkisini önleyen bir lipoproteindir.
- İyi kolesterolü artırmak için doktor tarafından önerilen ilaçlar kullanılabilir ancak ishal ve karın ağrısı gibi yan etkileri olduğu için kullanması zordur.
- Takviye olarak alınabileceği gibi Niasin içeren yiyecekler de tüketilebilir ancak aşırısı vücut ısısının artmasına neden olarak rahatsız edici olabilir.
- HDL’yi artırmak için belki de yan etkisiz en etkili teknik ise düzenli egzersiz ve aşırı kilonun verilmesidir. Bu bağlamda her gün 30-40 dakika kadar yürüyüş çok faydalı olabilir. Ayrıca imkanlar varsa haftada 3-4 kez 1-2 saatlik yüzme de oldukça etkili olabilir.
Kolesterolü Düşüren Yiyecekler Nelerdir?
Çözünür lif içeren yiyeceklerin tüketilmesi lipoproteinlerin emilimini azaltabilir ve seviyelerinin düşmesine yardımcı olur. O nedenle lif açısından yüksek tam tahıllı ürünlerin tüketilmesi oldukça faydalıdır.
- Yulaf iyi bir kolesterol düşürücüdür. LDL’yi düşürür ancak HDL düzeyini etkilemez.
Omega 3 içeren yiyecekler, kötü kolesterolü düşürücü etkiye sahiptir. Bu bağlamda omega 3 açısından zengin fındık, badem, keten tohumu ve ceviz gibi kuru yemişler ile deniz ürünlerinin tüketilmesi LDL düzeylerini azaltır.
Kolesterolü düşüren yiyecekler grubunda antioksidan açısından zengin meyvelerin önemli bir yeri vardır. Özellikle beta karoten, resveratrol, likopen, allicin, pektin, kuvarsetin ve pterostilben içeren meyveler tercih edilebilir.
- Havuç, domates, soğan, sarımsak, greyfurt, elma, karpuz ve ahududu gibi meyve ve sebzeler LDL düzeyini azaltır.
Kolesterol Diyeti Nasıl Olmalıdır?
Kolesterol diyeti, az şekerli, tam tahıl açısından zengin, % 30 oranında protein ile doymuş ve doymamış yağların dengesinden oluşan bir diyettir. Kolesterol diyetinde alkollü içecekler ile trans yağ içeren yiyecekler kesinlikle yasaktır. Örnek bir diyet listesi aşağıda verilmiş olsa da doktorunuzun önerilerini dikkate almayı unutmayınız.
- 3 ara ve 3 ana öğün olmak üzere sık yenir ancak az yenir. Böylece alım gün içine dağıtılmış olur.
- Yumurta haftada 3’den fazla tüketilmemelidir.
Sabah Kahvaltısı: Yeşil çay, 1 haşlanmış yumurta, 2 çorba kaşığı lor peyniri, 2 dilim tam buğday ekmeği, 1 domates, 5 tane biber, 1 adet kuru kayısı
Ara Öğün: 1 bardak süt ve 30 gram yulaf
Öğlen Yemeği: 1 tabak sebze ya da yayla çorbası, bol maydanozlu zeytinyağlı salata
Ara Öğün: 10 adet çiğ badem ve 10 adet ahududu
Akşam Yemeği: 1 tabak sebze yemeği (enginar, pırasa, patlıcan ya da kereviz gibi), 4 kaşık bulgur pilavı ve fırında mantar
Ara Öğün: 2 adet havuç ve 1 kaşık lor peyniri
Kolesterol belirtilerinin zamanla azalmasını sağlamak ve LDL kolesterolü düşürmek için doktor önerisi ile takviye ya da bitkisel maddeler kullanılabilir. Bunlar günde 3-4 gram balık yağı takviyesi, 2 gram B3 vitamini yani niasin, 100 mg C vitamini, 15 gram çemen tohumu tozu, 1 fincan zençefil çayı, 2 fincan yeşil çay ayrı ayrı tüketilebilir.