Besin, Besin Öğesi ve Beslenme Nedir? Nasıl Beslenmeliyiz?

Beslenme nedir kısaca canlıların, enerji ihtiyaçlarını karşılayabilmeleri ve yaşamlarını sürdürebilmeleri için gerekli olan maddelerin dışarıdan alınması veya üretilmesidir. Besinlerini dışarıdan alarak beslenen veya kendi besinini üretemeyen canlılara heterotrof veya tüketici canlılar denir. Mantarlar, hayvanlar ve insanlar heterotroftur. Besinlerini dışarıdan almayan ve kendi besinini kendisi üretebilen canlılara da ototrof veya üretici canlılar denir. Yeşil bitkiler veya ağaçların yeşil yaprakları topraktan alınan su ile güneş ışığını kullanarak kendi besinlerini üretir.

Bütün canlılar beslenmek için besinlere ihtiyaç duyar çünkü yapılarına katılacak veya kimyasal tepkimeleri düzenleyecek maddelere ihtiyaç duyarlar. Besin nedir çok kısa şekilde “yenilebilen bitki veya hayvan dokuları” olarak tanımlanabilir. Bazı canlılar besinlerini kendi ürettiklerine göre besin nedir sorusu bitkiler için “güneş ışığı yardımıyla fotosentez sonucunda üretilen glikoz” şeklinde cevaplanabilir.

Besin öğesi nedir sorusunun cevabı şu şekilde verilebilir: Dışarıdan alınması zorunlu olan besinlerin yapısında bulanan ve çeşitli görevleri olan moleküllere besin öğesi denir. Besin öğeleri, makro besin öğeleri ve mikro besin öğeleri olmak üzere iki şekilde incelenebilir. Besin öğeleri arasında dışarıdan alınması gerekli olan öğeler ise su ve minerallerdir. Ototrof veya heterotrof bütün canlılar su ve mineralleri dışarıdan alır. Şimdi beslenme nedir, besin nedir ve besin öğesi nedir sorularına daha yakından inceleyelim.

Beslenme Nedir?

İngilizcede nutrition kelimesi ile ifade edilen beslenme, fizyolojik bir ihtiyaç olan açlık duygusunu bastırmak amacıyla veya zevk duymak için gerçekleştirilebilir. Beslenmedeki temel amaç yeterli ve dengeli bir şekilde bütün besin öğelerinin tüketilmesidir.

Beslenme şekli ve yaşam tarzı sağlıklı olmanın en önemli belirleyicileridir. Kişinin yeme içme davranışlarının şekli ve niteliği, sigara ve alkol kullanıp kullanmaması sağlıklı yaşam üzerinde önemli etkilere sahiptir. Bununla birlikte günlük uyku süresi, egzersiz yoğunluğu, spor yapılması ve mutluluk verici aktiviteler genel sağlığı destekler.

Tanım Olarak Beslenme Nedir?

Büyümek, gelişmek, üremek, yenilenmek ve sağlıklı yaşamak için gerekli olan besin öğelerinin yeterli miktarlarda tüketilmesi olarak tanımlanabilir. Ancak tüketilen besin öğelerinin sağlıklı, hijyenik ve bozulmamış olmalarına dikkat edilmelidir.

Bilim Olarak Beslenme Nedir?

Vücudun yiyeceklere nasıl tepki verdiğini inceler ve temel konuları katabolizma ve anabolizmadır.

Beslenmenin Temel Kavramları Nelerdir?

Canlıların besinlere gereksinimleri çeşitli durumlara göre farklılık göstermektedir. Bu durumlar yaş, cinsiyet, büyüme durumu, genetik yapı, hamilelik, hastalık, ilaç kullanımı ve yaşanılan çevre olarak sıralanabilir. Örneğin 18 yaşındaki bir erkekle 50 yaşındaki bir erkeğin besin ihtiyaçları birbirinden farklı olacaktır.

  • Katabolizma: Yiyecekleri yıkılması
  • Anabolizma: Hücre ve dokuların oluşması ve onarılması
  • Katabolizma + Anabolizma = Metabolizma

Aynı yaşlardaki erkek ya da kadının enerji ihtiyaçları aynı değildir. Hamile bir kadın hamile olmayan başka bir kadından daha fazla gıda almalıdır. Hastalık durumlarında da kişilerin enerji ihtiyaçları değişir.

1-Besin Nedir?

Yenilebilen bitki ve hayvan dokuları olarak tanımlanabilir. Kırmızı et, tavuk eti, yumurta, süt, yoğurt, ekmek, bulgur, mercimek, pirinç, balıketi, kuru fasulye örnek verilebilir. Ancak bunların ne kadar yenmesi gerektiği, hangilerinin sağlıklı olup olmadığı bilinmelidir.

2-Yeme Bozukluğu Nedir?

Yeme bozukluklarına bağlı olarak eskiden beriberi, skorbit, pallegra gibi hastalıklara sık rastlanmıştır. Günümüzde ise en çok şişmanlık, zayıflık, büyüme ve gelişme geriliği, diş çürükleri görülür. Ayrıca gece körlüğü, raşitizm, guatr, vitamin eksikliği ve kansızlık gibi durumlarla da karşılaşılmaktadır.

3-Diyetetik Nedir?

Gıda tüketimi biliminin yorumlanması ve iletişimi olarak tanımlanabilir. Hastalıkta, sağlıkta, hamilelikte, ve spor yapma gibi durumlarda insanların yaşam tarzı ve yeme düzenleri hakkında sağlıklı ve pratik seçimler yapmasına yardımcı olur.

4-Diyetisyen Nedir?

4 yıllık bir Yüksek Öğretim Kurumunda Beslenme ve Diyetetik programından başarıyla mezun olmuş ve hastalık, sağlık, spor ya da hamilelik gibi durumlar için özel diyet listeleri hazırlayan uzman kişilerdir.

Yeterli ve Dengeli Beslenme Nedir?

Sağlıklı bir yaşam için yeterli ve dengeli beslenilmesi gerektiğini çok sık duyarız. Peki yeterli ve dengeli nasıl beslenilir? Acaba gerçekten yeterli ve dengeli besleniyor muyuz?

1-Yeterli Beslenme Nedir?

Yaşamın sürdürülebilmesi için gerekli olan enerjinin alınması anlamındadır. Yaşa, cinsiyete ve özel durumlara göre enerji ihtiyaçları değişmektedir.

17 yaşında , 178 cm boyunda, 80 kiloda ve haftanın 5 günü spor yapan bir erkeğin günlük kalori ihtiyacı 3340 kcal’dir.

Bu genç günde 3340 değeri altında kalori aldığında tükettiği gıdaların yetersiz olduğundan söz edilebilir.

İhtiyaç duyulan kalori miktarı boş kalori içeren besinlerle sağlanabileceği gibi daha sağlıklı çeşitli gıdalardan da karşılanabilir.

Yeterli ve Dengeli Beslenme Nedir?

Dengeli: İhtiyaç duyulan enerjinin hep aynı tür besin öğelerinden karşılanması yerine çeşitli ve sağlıklı besin öğelerinden karşılanması olarak tanımlanabilir.

Yeterli ve Dengeli : Vücudun büyümesi, gelişmesi, yenilenmesi, işlevlerin düzgün çalışması için gerekli enerjinin yeterli miktarda ve çeşitli besin öğelerinin hepsinden belirli oranlarda tüketilmesi olarak tanımlanabilir.

Besin Öğesi Nedir?

Vücut tarafından üretilemeyen dışarıdan alınması zorunlu olan besinlerin bileşiminde yer alan ve çeşitli görevleri yerine getiren moleküllere besin öğeleri denir. Bunlar;

  • Karbonhidratlar
  • Proteinler
  • Yağlar
  • Vitaminler
  • Mineraller
  • Su

olarak sıralanabilir. Yeterli ve dengeli bir diyet programında bu besin öğeleri belirli oranlarda bulunmalıdır.

Alınan besinlerin %40 ile %50’si karbonhidratlardan, %30 ile %40’i proteinlerden ve %20 ile %30’u sağlıklı yağlardan oluşmalıdır. Bu değerler yaşa, cinsiyete, hastalık ve spor yapıp yapmama durumlarına göre değişir. Hamilelikte nasıl beslenilmesi gerektiği ise başlı başına ayrı bir konudur.

Organik ve İnorganik Besin Öğeleri

Besin öğeleri organik ve inorganik olmak üzere iki gruba toplanabilir.

  • Organik besin öğeleri: Yağlar, proteinler, karbonhidratlar ve vitaminlerdir.
  • İnorganik besin öğeleri: Mineraller ve sudur. Enerji vermezler, düzenleyici görevleri vardır ve sindirilemezler.

Karbonhidrat Nedir?

Vücudun enerji ihtiyacı için öncelikle kullandıkları besin öğeleridir. Temel enerji kaynaklarımızdır. Proteinlerin görev yapmaları için vücut karbonhidratlara ihtiyaç duyar. Karbonhidratlar iyi ve kötü karbonhidrat olarak sınıflandırılabilir.
Basit yapıda olan ve kan şekerini aniden dalgalandıranlar kötü karbonhidrat, kompleks yapıda olup kan şekerinin aniden yükselmesine neden olmayanlar ise iyi karbonhidratlar olarak tanımlanabilir. Tahıllarda, baklagillerde, sebzelerde ve meyvelerde belirli oranlarda bulunurlar. Su ve elektrolit dengesinin korunmasını sağlarlar.

Protein Nedir?

Vücuttaki birçok işlevi yerine getiren kompleks yapılı moleküllerdir. Aminoasitlerden oluşurlar. Hücrelerin büyümesi, gelişmesi, enzimlerin düzgün çalışması için proteinlere ihtiyaç vardır. Vücut karbonhidratlar ve yağlardan sonra üçüncü sırada proteinleri kullanır. Nedeni ise vücudun kendini sindirmesini engellemektir.

İnsan vücudun sudan sonra en çok bulunan madde proteinlerdir. Yeni hücrelerin meydana gelmesi, gelişmesi, onarılması, enzimlerin, hormonların ve hemoglobin gibi önemli görevleri olan yapıların oluşumu için proteinler gerekmektedir.

Yumurta, kırmızı et, tavuk eti, balık eti, baklagiller, süt ve süt ürünleri protein açısından zengin gıdalardır.

Yağ Nedir?

Karbonhidratlardan sonra ikinci sırada kullanılan besinlerdir. 1 gram karbonhidrat 4 Kcal enerji verirken, 1 gram yağ 9 Kcal enerji sağlar. Küçük bir miktarları bile enerji değeri açısından yüksektir. Örneğin 1 avuç fındık yaklaşık 24 gram olup yenildiğinde 150 Kcal enerji verir.

Yağlar ekonomik enerji kaynakları olsa da günlük programda yer alan besinlerin % 30’undan fazla olmamalıdır. Zira sağlıklı olanları ve olmayanları vardır. Yağlar doymuş ve doymamış yağlar olmak üzere iki çeşittir.

Doymuş olanlar vücut tarafından üretilebilen hayvansal ya da bitkisel kaynaklı yağlardır. Etlerde ve süt ürünlerinde bulunan yağlar, tereyağı, kuyruk yağı, margarinler ve Hindistan cevizi yağı örnek verilebilir. Ancak doymuş yağların zararlı olarak nitelendirilmektedir.

Doymamış yağlar ise iyi yağlar olarak bilinir. Balık yağı, zeytinyağı, badem, fındık, Kaju ve fıstık gibi besinlerde bulunan yağlar örnek verilebilir.

Vitamin Nedir?

Yeterli miktarlarda alınmadıklarında vücudun bazı işlevlerinin bozulmasına neden olan, yaşamsal faaliyetlerin devamı için ihtiyaç duyulan ve her bir türünün ayrı görevleri olan enerji değeri sıfır yani enerji vermeyen besin öğelerinden biri de vitaminlerdir.

Vitaminler makro besinler sınıfında yer alan karbonhidratlar, proteinler ve yağların kullanılmasını ve görevlerini düzgün şekilde yapmalarını sağlarlar. O nedenle referans değerler oranında günlük diyet programında yer almalıdır. Ancak vitamin eksiklikleri probleminiz olup olmadığını kendi başına anlamanı mümkün olmayacağı için bir diyetisyenden yardım almanız gerektiğini unutmayın.

Vitaminler yağda eriyen vitaminler ve suda eriyen vitaminler olmak üzere iki grup altında toplanabilir.

  • Yağda eriyen vitaminler: A, D, E ve K vitamini
  • Suda eriyen vitaminler: C vitamini ve B vitamini grupları

Mineral Nedir?

Özellikle kemikler ve dişler için gerekli olan ve vücudun çok küçük miktarlarda ihtiyaç duyduğu besin öğelerindendir. Eksiklikleri durumunda çeşitli bozukluklar ya da hastalıklar meydana gelir. Aşırı tüketilmelerinin de zararlı bazı etkileri vardır.

İnsan vücudunun % 5,5 ile % 6,2’si minerallerden oluşur. Bu mineraller oksijenin taşınmasında, enzimlerin yapısına katılmada ve su dengesinin korunması gibi önemli işlevlere sahiptirler.

Birçok mineral çeşidi vardır. En bilinenleri, sodyum, potasyum, iyot, demir, fosfor, kalsiyum, bakır, çinko, flor, selenyum ve magnezyum olarak sıralanabilir.

Su Nedir?

Yaşamın devamı için zorunlu olarak tüketilmesi gereken besin öğesidir. İnsan susuzluğa en çok bir kaç gün dayanabilir. Uzmanlara göre sağlıklı yaşam için günde en az 8 – 10 bardak su tüketilmesi gerekiyor. Zira insan vücudunun yaklaşık 60’ı sudan oluşuyor ve sindirim, metabolizma, boşaltım, ısı dengesi ve eklemlerin düzgün çalışması için suya ihtiyaç vardır.

Sağlıklı bir diyet programında yemeklerle birlikte su içilmesi önerilmez. Yemeklerle birlikte içilen su, ayran, kola, hazır meyve suları sindirimi olumsuz yönde etkileyerek asidoza neden olabilir. O nedenle yemeklerden en az yarım saat öncesinde su içilebilir. Yemek yedikten en az yarım saat sonra ise su içilmesi daha sağlıklıdır.

İçilen suyun pH değeri çok önemlidir. Değeri 7 altında olanlar kötü, 7,5 üzerinde olanlar ise iyi su olarak tanımlanabilir. Siz de alacağınız bir kaç basit önlemle sağlıklı su yapabilirsiniz.

Ne düşündüğünüz bizim için çok önemli!